|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Praefatio |
||||
Audebisne, precor, doctae subiecta catervae, |
||||
| inter tot proceres, nostra Thalia, loqui? | ||||
| Nec te fama vetat, vero quam celsius auctam | ||||
| vel servasse labor vel minuisse pudor? | ||||
| 5 | An tibi continuis crevit fiducia castris | |||
| totaque iam vatis pectora miles habet? | ||||
| Culmina Romani maiestatemque senatus | ||||
| et, quibus exultat Gallia, cerne viros. | ||||
| Omnibus audimur terris mundique per aures | ||||
| 10 | ibimus. Ah nimius consulis urget amor! | |||
| Iuppiter, ut perhibent, spatium cum discere vellet | ||||
| naturae, regni nescius ipse sui, | ||||
| armigeros utrimque duos aequalibus alis | ||||
| misit ab Eois Occiduisque plagis. | ||||
| 15 | Parnasus geminos fertur iunxisse volatus; | |||
| contulit alternas Pythius axis aves. | ||||
| Princeps non aquilis terram cognoscere curat; | ||||
| certius in vobis aestimat imperium. | ||||
| Hoc ego concilio collectum metior orbem | ||||
| 20 | hoc video coetu quidquid ubique micat. | |||
| Textus |
||||
| Ipsa quidem Virtus pretium sibi, solaque late | ||||
| Fortunae secura nitet nec fascibus ullis | ||||
| erigitur plausuve petit clarescere vulgi. | ||||
| Nil opis externae cupiens, nil indiga laudis, | ||||
| 5 | divitiis animosa suis inmotaque cunctis | |||
| casibus ex alta mortalia despicit arce. | ||||
| Hanc tamen invitam blande vestigat et ultro | ||||
| ambit Honos. Docuit totiens ad rura profectus | ||||
| lictor et in mediis consul quaesitus aratris. | ||||
| 10 | Te quoque naturae sacris mundique vacantem, | |||
| emeritum pridem desudatisque remotum | ||||
| iudiciis, eadem rursus conplexa potestas | ||||
| evehit et reducem notis inponit habenis. | ||||
| Accedunt trabeae: nil iam, Theodore, relictum, | ||||
| 15 | quo virtus animo crescat vel splendor honori: | |||
| culmen utrumque tenes. Talem te protinus anni | ||||
| formavere rudes, et dignum vita curuli | ||||
| traxit iter primaeque senes cessere iuventae. | ||||
| Iam tum canities animi, iam dulce loquendi | ||||
| 20 | pondus et attonitas sermo qui duceret aures. | |||
| Mox undare foro victrix opulentia linguae | ||||
| tutarique reos. Ipsa haec amplissima sedes | ||||
| orantem stupuit, bis laudatura regentem. | ||||
| Hinc te pars Libyae moderantem iura probavit, | ||||
| 25 | quae nunc tota probat; longi sed pignus amoris | |||
| exiguae peperere morae populumque clientem | ||||
| publica mansuris testantur vocibus aera. | ||||
| Inde tibi Macetum tellus et credita Pellae | ||||
| moenia, quae famulus quondam ditavit Hydaspes; | ||||
| 30 | tantaque commissae revocasti gaudia genti | |||
| mitibus arbitriis, quantum bellante Philippo | ||||
| floruit aut nigri cecidit cum regia Pori. | ||||
| Sed non ulterius te praebuit urbibus aula: | ||||
| maluit esse suum. Terris edicta daturus, | ||||
| 35 | supplicibus responsa, venis. Oracula regis | |||
| eloquio crevere tuo, nec dignius umquam | ||||
| maiestas meminit sese Romana locutam. | ||||
| Hinc sacrae mandantur opes orbisque tributa | ||||
| possessi, quidquid fluviis evolvitur auri, | ||||
| 40 | quidquid luce procul venas rimata sequaces | |||
| abdita pallentis fodit sollertia Bessi. | ||||
| Ac velut expertus lentandis navita tonsis | ||||
| praeficitur lateri custos; hinc ardua prorae | ||||
| temperat et fluctus tempestatesque futuras | ||||
| 45 | edocet; adsiduo cum Dorida vicerit usu, | |||
| iam clavum totamque subit torquere carinam: | ||||
| sic cum clara diu mentis documenta dedisses, | ||||
| non te parte sui, sed in omni corpore sumpsit | ||||
| imperium cunctaque dedit tellure regendos | ||||
| 50 | rectores. Hispana tibi Germanaque Tethys | |||
| paruit et nostro diducta Britannia mundo, | ||||
| diversoque tuas coluerunt gurgite voces | ||||
| lentus Arar Rhodanusque ferox et dives Hiberus. | ||||
| O quotiens doluit Rhenus, qua barbarus ibat, | ||||
| 55 | quod te non geminis frueretur iudice ripis! | |||
| Unius fit cura viri, quodcumque rubescit | ||||
| occasu, quodcumque dies devexior ambit. | ||||
| Tam celer adsiduos explevit cursus honores: | ||||
| una potestatum spatiis interfuit aetas | ||||
| 60 | totque gradus fati iuvenilibus intulit annis. | |||
| Postquam parta quies et summum nacta cacumen | ||||
| iam secura petit privatum gloria portum, | ||||
| ingenii redeunt fructus aliique labores | ||||
| et vitae pars nulla perit: quodcumque recedit | ||||
| 65 | litibus, incumbit studiis, animusque vicissim | |||
| aut curam inponit populis aut otia Musis. | ||||
| Omnia Cecropiae relegis secreta senectae | ||||
| discutiens, quid quisque novum mandaverit aevo | ||||
| quantaque diversae producant agmina sectae. | ||||
| 70 | Namque aliis princeps rerum disponitur aer; | |||
| hic confidit aquis; hic procreat omnia flammis. | ||||
| Alter in Aetnaeas casurus sponte favillas | ||||
| dispergit revocatque deum rursusque receptis | ||||
| nectit amicitiis quidquid discordia solvit. | ||||
| 75 | Corporis hic damnat sensus verumque videri | |||
| pernegat. Hic semper lapsurae pondera terrae | ||||
| conatur rapido caeli fulcire rotatu | ||||
| accenditque diem praerupti turbine saxi. | ||||
| Ille ferox unoque tegi non passus Olympo | ||||
| 80 | inmensum per inane volat finemque perosus | |||
| parturit innumeros angusto pectore mundos. | ||||
| Hi vaga collidunt caecis primordia plagis; | ||||
| numina constituunt alii casusque relegant. | ||||
| Graiorum obscuras Romanis floribus artes | ||||
| 85 | inradias, vicibus gratis formare loquentes | |||
| suetus et alterno verum contexere nodo. | ||||
| Quidquid Socratico manavit ab ordine, quidquid | ||||
| docta Cleantheae sonuerunt atria turbae, | ||||
| inventum quodcumque tuo, Chrysippe, recessu, | ||||
| 90 | quidquid Democritus risit dixitque tacendo | |||
| Pythagoras, uno se pectore cuncta vetustas | ||||
| condidit et maior collectis viribus exit. | ||||
| Ornantur veteres, et nobiliore magistro | ||||
| in Latium spretis Academia migrat Athenis, | ||||
| 95 | ut tandem propius discat, quo fine beatum | |||
| derigitur, quae norma boni, quis limes honesti; | ||||
| quaenam membra sui virtus divisa domandis | ||||
| obiectet vitiis; quae pars iniusta recidat, | ||||
| quae vincat ratione metus, quae frenet amores. | ||||
| 100 | At quotiens elementa doces semperque fluentis | |||
| materiae causas: quae vis animaverit astra | ||||
| inpuleritque choros; quo vivat machina motu; | ||||
| sidera cur septem retro nitantur in ortus | ||||
| obluctata polo; variisne meatibus idem | ||||
| 105 | arbiter an geminae convertant aethera mentes; | |||
| sitne color proprius rerum, lucisne repulsu | ||||
| eludant aciem; tumidos quae luna recursus | ||||
| nutriat Oceani; quo fracta tonitrua vento, | ||||
| quis trahat imbriferas nubes, quo saxa creentur | ||||
| 110 | grandinis; unde rigor nivibus; quae flamma per auras | |||
| excutiat rutilos tractus aut fulmina velox | ||||
| torqueat aut tristem fingat crinita cometen. | ||||
| Iam tibi conpositam fundaverat ancora puppim, | ||||
| telluris iam certus eras; fecunda placebant | ||||
| 115 | otia; nascentes ibant in saecula libri: | |||
| cum subito liquida cessantem vidit ab aethra | ||||
| Iustitia et tanto viduatas iudice leges. | ||||
| Continuo frontem limbo velata pudicam | ||||
| deserit autumni portas, qua vergit in Austrum | ||||
| 120 | Signifer et noctis reparant dispendia Chelae. | |||
| Pax avibus, quacumque volat, rabiemque frementes | ||||
| deposuere ferae; laetatur terra reverso | ||||
| numine quod prisci post tempora perdidit auri. | ||||
| Illa per occultum Ligurum se moenibus infert | ||||
| 125 | et castos levibus plantis ingressa penates | |||
| invenit aetherios signantem pulvere cursus, | ||||
| quos pia sollicito deprendit pollice Memphis: | ||||
| quae moveant momenta polum, quam certus in astris | ||||
| error, quis tenebras solis † causisque meantem | ||||
| 130 | † defectum indicat † numerus, quae linea Phoeben | |||
| damnet et excluso pallentem fratre relinquat. | ||||
| Ut procul aspexit fulgentia Virginis ora | ||||
| cognovitque deam, vultus veneratus amicos | ||||
| occurrit scriptaeque notas confundit harenae. | ||||
| 135 | Tum sic dica prior: " Malli, sincera bonorum | |||
| congeries, in quo veteris vestigia recti | ||||
| et ductos video mores meliore metallo, | ||||
| iam satis indultum studiis, Musaeque tot annos | ||||
| eripuere mihi. Pridem te iura reposcunt. | ||||
| 140 | Adgredere et nostro rursum te redde labori | |||
| nec tibi sufficiat transmissae gloria vitae. | ||||
| Humanum curare genus quis terminus umquam | ||||
| praescriptus? Nullas recipit prudentia metas. | ||||
| Adde quod haec multis potuit contingere sedes | ||||
| 145 | sed meriti tantum redeunt, actusque priores | |||
| commendat repetitus honos virtusque reducit | ||||
| quos fortuna legit. Melius magnoque petendum | ||||
| credis in abstrusa rerum ratione morari? | ||||
| Scilicet illa tui patriam praecepta Platonis | ||||
| 150 | erexere magis, quam qui responsa secutus | |||
| obruit Eoas classes urbemque carinis | ||||
| vexit et arsuras Medo subduxit Athenas? | ||||
| Spartanis potuit robur praestare Lycurgus | ||||
| matribus et sexum leges vicere severae | ||||
| 155 | civibus et vetitis ignavo credere muro | |||
| tutius obiecit nudam Lacedaemona bellis: | ||||
| at non Pythagorae monitus annique silentes | ||||
| famosum Oebalii luxum pressere Tarenti. | ||||
| Quis vero insignem tanto sub principe curam | ||||
| 160 | respuat? Aut quando meritis maiora patebunt | |||
| praemia? Quis demens adeo qui iungere sensus | ||||
| cum Stilichone neget? Similem quae protulit aetas | ||||
| consilio vel Marte virum? Nunc Brutus amaret | ||||
| vivere sub regno, tali succumberet aulae | ||||
| 165 | Fabricius, cuperent ipsi servire Catones. | |||
| Nonne vides ut nostra soror Clementia tristes | ||||
| obtundat gladios, fratresque amplexa serenos | ||||
| adsurgat Pietas, fractis ut lugeat armis | ||||
| Perfidia et laceris morientes crinibus hydri | ||||
| 170 | lambant invalido Furiarum vincla veneno? | |||
| Exultat cum Pace Fides. Iam sidera cunctae | ||||
| liquimus et placidas inter discurrimus urbes. | ||||
| Nobiscum, Theodore, redi ". Subit ille loquentem | ||||
| talibus: " Agrestem dudum me, diva, reverti | ||||
| 175 | cogis et infectum longi rubigine ruris | |||
| ad tua signa vocas. Nam quae mihi cura tot anni | ||||
| altera quam duras sulcis mollire novales, | ||||
| nosse soli vires, nemori quae commoda rupes, | ||||
| quis felix oleae tractus, quae glaeba faveret | ||||
| 180 | frugibus aut quales tegeret vindemia colles? | |||
| Terribiles rursus lituos veteranus adibo | ||||
| et desueta vetus temptabo caerula vector? | ||||
| Collectamque diu et certis utcumque locatam | ||||
| sedibus in dubium patiar deponere famam? | ||||
| 185 | Nec me, quid valeat natura fortior usus, | |||
| praeterit, aut quantum neclectae defluat arti. | ||||
| Desidis aurigae non audit verbera currus, | ||||
| nec manus agnoscit quem non exercuit arcum. | ||||
| Esse sed iniustum fateor quodcumque negatur | ||||
| 190 | Iustitiae. Tu prima hominem silvestribus antris | |||
| elicis et foedo deterres saecula victu; | ||||
| te propter colimus leges animosque ferarum | ||||
| exuimus; † nitidis † quisquis te sensibus hausit, | ||||
| inruet intrepidus flammis, hiberna secabit | ||||
| 195 | aequora, confertos hostes superabit inermis. | |||
| Ille vel Aethiopum pluviis solabitur aestus; | ||||
| illum trans Scythiam vernus comitabitur aer ". | ||||
| Sic fatus tradente dea suscepit habenas | ||||
| quattuor ingenti iuris temone refusas. | ||||
| 200 | Prima Padum Thybrimque ligat crebrisque micantem | |||
| urbibus Italiam; Numidas Poenosque secunda | ||||
| temperat; Illyrico se tertia porrigit orbi; | ||||
| ultima Sardiniam, Cyrnon trifidamque retentat | ||||
| Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur unda | ||||
| 205 | vel gemit Ionia. Nec tot molimina rerum | |||
| aut tantum turbavit onus; sed ut altus Olympi | ||||
| vertex, qui spatio ventos hiemesque relinquit, | ||||
| perpetuum nulla temeratus nube serenum | ||||
| celsior exurgit pluviis auditque ruentes | ||||
| 210 | sub pedibus nimbos et rauca tonitrua calcat, | |||
| sic patiens animi per tanta negotia liber | ||||
| emergit similisque sui, iustique tenorem | ||||
| flectere non odium cogit, non gratia suadet. | ||||
| Nam spretas quis opes intactaque pectora lucro | ||||
| 215 | commemoret? Fuerint aliis haec forte decora: | |||
| nulla potest laus esse tibi quae crimina purget. | ||||
| Servat inoffensam divina modestia uocem; | ||||
| temperiem servant oculi; nec lumina fervor | ||||
| asperat aut rabidas suffundit sanguine venas, | ||||
| 220 | nullaque mutati tempestas proditur oris. | |||
| Quin etiam sontes expulsa corrigis ira | ||||
| et placidus delicta domas; nec dentibus umquam | ||||
| instrepis horrendum, fremitu nec verbera poscis. | ||||
| Qui fruitur poena, ferus est, legumque videtur | ||||
| 225 | vindictam praestare sibi; cum viscera felle | |||
| canduerint, ardet stimulis ferturque nocendi | ||||
| prodigus, ignarus causae: dis proximus ille, | ||||
| quem ratio, non ira movet, qui facta rependens | ||||
| consilio punire potest. Mucrone cruento | ||||
| 230 | se iactent alii, studeant feritate timeri | |||
| addictoque hominum cumulent aeraria censu. | ||||
| Lene fluit Nilus, sed cunctis amnibus extat | ||||
| utilior; nullo confessus murmure vires | ||||
| † acrior et rapidus †; tacitas praetermeat ingens | ||||
| 235 | Danubius ripas; eadem clementia sani | |||
| gurgitis inmensum deducit in ostia Gangen. | ||||
| Torrentes immane fremant lassisque minentur | ||||
| pontibus; involant spumoso vertice silvas. | ||||
| Pax maiora decet; peragit tranquilla potestas | ||||
| 240 | quod violenta nequit, mandataque fortius urget | |||
| imperiosa quies. Idem praedurus iniquas | ||||
| accepisse preces, rursus, quae digna petitu, | ||||
| largiri facilis; nec quae comitatur honores | ||||
| ausa tuam leviter temptare superbia mentem. | ||||
| 245 | Frons privata manet. Non se meruisse fatetur, | |||
| qui crevisse putat; rigidi sed plena pudoris | ||||
| elucet gravitas, fastu iucunda remoto. | ||||
| Quae non seditio, quae non insania vulgi | ||||
| te viso lenita cadat? Quae dissona ritu | ||||
| 250 | barbaries, medii quam non reverentia frangat? | |||
| Vel quis non, sitiens sermonis mella politi, | ||||
| deserat Orpheos blanda testudine cantus? | ||||
| Qualem te legimus teneri primordia mundi | ||||
| scribentem aut partes animae, per singula talem | ||||
| 255 | cernimus et similes agnoscit pagina mores. | |||
| Nec dilata tuis Augusto iudice merces | ||||
| officiis, illumque habitum, quo iungitur aulae | ||||
| curia, qui socio proceres cum principe nectit, | ||||
| quem quater ipse gerit, perfecto detulit anno | ||||
| 260 | deposuitque suas te succedente curules. | |||
| Crescite, virtutes, fecundaque floreat aetas | ||||
| ingeniis: patuit campus certusque merenti | ||||
| stat favor; ornatur propriis industria donis. | ||||
| Surgite, sopitae, quas obruit ambitus, artes. | ||||
| 265 | Nil licet invidiae, Stilicho dum prospicit orbi | |||
| sidereusque gener. Non hic violata curulis, | ||||
| turpia non Latios incestant nomina fastos; | ||||
| fortibus haec concessa viris solisque gerenda | ||||
| patribus et Romae numquam latura pudorem. | ||||
| 270 | Nuntia votorum celeri iam Fama volatu | |||
| moverat Aonios audito consule lucos. | ||||
| Concinuit felix Helicon fluxitque Aganippe | ||||
| largior et docti riserunt floribus amnes. | ||||
| Uranie redimita comas, qua saepe magistra | ||||
| 275 | Mallius igniferos radio descripserat axes, | |||
| sic alias hortata deas: " Patimurne, sorores, | ||||
| optato procul esse die nec limina nostri | ||||
| consulis et semper dilectas visimus aedes? | ||||
| Notior est Helicone domus. Gestare curules | ||||
| 280 | et fasces subiisse libet. Miracula plebi | |||
| colligite et claris nomen celebrate theatris. | ||||
| Tu Iovis aequorei submersam fluctibus aulam | ||||
| oratum volucres, Erato, iam perge quadrigas | ||||
| a quibus haud umquam palmam rapturus Arion. | ||||
| 285 | Inlustret circum sonipes, quicumque superbo | |||
| perstrepit hinnitu Baetin, qui splendida potat | ||||
| stagna Tagi madidoque iubas aspergitur auro. | ||||
| Calliope, liquidas Alciden posce palaestras: | ||||
| cuncta Palaemoniis manus explorata coronis | ||||
| 290 | adsit et Eleo pubes laudata Tonanti. | |||
| Tu iuga Taygeti frondosaque Maenala, Clio, | ||||
| i Triviae supplex; non aspernata rogantem | ||||
| amphitheatrali faveat Latonia pompae. | ||||
| Audaces legat ipsa viros, qui colla ferarum | ||||
| 295 | arte ligent certoque premant venabula nisu. | |||
| Ipsa truces fetus captivaque ducat ab antris | ||||
| prodigia et caedis sitientem differat arcum. | ||||
| Conveniant ursi, magna quos mole ruentes | ||||
| torva Lycaoniis Helice miretur ab astris, | ||||
| 300 | perfossique rudant populo pallente leones, | |||
| quales Mygdonio curru frenare Cybele | ||||
| optet et Herculei mallent fregisse lacerti. | ||||
| Obvia fulminei properent ad vulnera pardi | ||||
| semine permixto geniti, cum forte leaenae | ||||
| 305 | nobiliorem uterum viridis corrupit adulter: | |||
| hi maculis patres referent et robore matres. | ||||
| Quidquid monstriferis nutrit Gaetulia campis, | ||||
| Alpina quidquid tegitur nive, Gallica si quid | ||||
| silva timet, iaceat; largo ditescat harena | ||||
| 310 | sanguine; consumant totos spectacula montes. | |||
| Nec molles egeant nostra dulcedine ludi: | ||||
| qui laetis risum salibus movisse facetus, | ||||
| qui nutu manibusque loquax, cui tibia flatu, | ||||
| cui plectro pulsanda chelys, qui pulpita socco | ||||
| 315 | personat aut alte graditur maiore cothurno, | |||
| et qui magna levi detrudens murmura tactu | ||||
| innumeras voces segetis moderatus aenae | ||||
| intonat erranti digito penitusque trabali | ||||
| vecte laborantes in carmina concitat undas, | ||||
| 320 | vel qui more avium sese iaculantur in auras | |||
| corporaque aedificant celeri crescentia nexu, | ||||
| quorum conpositam puer amentatus in arcem | ||||
| emicet et vinctu plantae vel cruribus haerens | ||||
| pendula librato figat vestigia saltu. | ||||
| 325 | Mobile ponderibus descendat pegma reductis | |||
| inque chori speciem parcentes ardua flammas | ||||
| scaena rotet: varios effingat Mulciber orbes | ||||
| per tabulas inpune vagus pictaeque citato | ||||
| ludant igne trabes et non permissa morari | ||||
| 330 | fida per innocuas errent incendia turres. | |||
| Lascivi subito confligant aequore lembi | ||||
| stagnaque remigibus spument inmissa canoris. | ||||
| Consul per populos idemque gravissimus auctor | ||||
| eloquii, duplici vita subnixus in aevum, | ||||
| 335 | procedat pariter libris fastisque legendus. | |||
| Accipiat patris exemplum tribuatque nepoti | ||||
| filius et coeptis ne desit fascibus heres. | ||||
| Decurrat trabeata domus tradatque secures | ||||
| mutua posteritas servatoque ordine fati | ||||
| 340 | Mallia continuo numeretur consule proles ". | |||
|
|