|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Praefatio |
||||
Inventa primus secuit qui nave profundum, |
||||
| et rudibus remis sollicitavit aquas, | ||||
| qui dubiis ausus committere flatibus alnum, | ||||
| quas natura negat, praebuit arte vias. | ||||
| 5 | Tranquillis primum trepidus se credidit undis | |||
| litora securo tramite summa legens; | ||||
| mox longos temptare sinus et linquere terras | ||||
| et leni coepit pandere vela Noto; | ||||
| ast ubi paulatim praeceps audacia crevit | ||||
| 10 | cordaque languentem dedidicere metum, | |||
| iam vagus inrumpit pelagus caelumque secutus | ||||
| Aegaeas hiemes Ioniumque domat. | ||||
|
Textus |
||||
| Inferni raptoris equos adflataque curru | ||||
| sidera Taenario caligantesque profundae | ||||
| Iunonis thalamos audaci prodere cantu | ||||
| mens concussa iubet. Gressus removete, profani. | ||||
| 5 | Iam furor humanos nostro de pectore sensus | |||
| expulit et solum spirant praecordia Phoebum; | ||||
| iam mihi cernuntur trepidis delubra moveri | ||||
| sedibus et claram dispergere limina lucem | ||||
| adventum testata Dei; iam magnus ab imis | ||||
| 10 | auditur strepitus terris templumque remugit | |||
| Cecropium sanctasque faces attollit Eleusin. | ||||
| Angues Triptolemi stridunt et squamea curvis | ||||
| colla levant attrita iugis lapsuque sereno | ||||
| erecti roseas tendunt ad carmina cristas. | ||||
| 15 | Ecce procul ternis Hecate variata figuris | |||
| exoritur levisque simul procedit Iacchus | ||||
| crinali florens hedera, quem Parthica velat | ||||
| tigris et auratos in nodum colligit ungues; | ||||
| Ebria Maeonius firmat vestigia thyrsus. | ||||
| 20 | Di, quibus innumerum vacui famulantur Averni | |||
| vulgus iners, opibus quorum donatur avaris | ||||
| quidquid in orbe perit, quos Styx liventibus ambit | ||||
| interfusa vadis et quos fumantia torquens | ||||
| aequora gurgitibus Phlegethon perlustrat anhelis; | ||||
| 25 | vos mihi sacrarum penetralia pandite rerum | |||
| et vestri secreta poli: qua lampade Ditem | ||||
| flexit Amor; quo ducta ferox Proserpina raptu | ||||
| possedit dotale Chaos quantasque per oras | ||||
| sollicito genetrix erraverit anxia cursu; | ||||
| 30 | unde datae populis fruges et glande relicta | |||
| cesserit inventis Dodonia quercus aristis. | ||||
| Dux Erebi quondam tumidas exarsit in iras | ||||
| proelia moturus superis, quod solus egeret | ||||
| conubiis sterilesque diu consumeret annos, | ||||
| 35 | impatiens nescire torum nullasque mariti | |||
| inlecebras nec dulce patris cognoscere nomen. | ||||
| Iam quaecumque latent ferali monstra barathro | ||||
| in turmas aciemque ruunt contraque Tonantem | ||||
| coniurant Furiae, crinitaque sontibus hydris | ||||
| 40 | Tisiphone quatiens infausto lumine pinum, | |||
| armatos ad castra vocat pallentia Manes. | ||||
| Paene reluctatis iterum pugnantia rebus | ||||
| rupissent elementa fidem penitusque revulso | ||||
| carcere laxatis pubes Titania vinclis | ||||
| 45 | vidisset caeleste iubar rursusque cruentus | |||
| Aegaeon positis aucto de corpore nodis | ||||
| obvia centeno vexasset fulmina motu. | ||||
| Sed Parcae vetuere minas orbique timentes | ||||
| ante pedes soliumque ducis fudere severam | ||||
| 50 | canitiem genibusque suas cum supplice fletu | |||
| admovere manus: quarum sub iure tenentur | ||||
| omnia, quae seriem fatorum pollice ducunt | ||||
| longaque ferratis evolvunt saecula fusis. | ||||
| Prima fero Lachesis clamabat talia regi | ||||
| 55 | incultas dispersa comas: "O maxime noctis | |||
| arbiter umbrarumque potens, cui nostra laborant | ||||
| stamina, qui finem cunctis et semina praebes | ||||
| nascendique vices alterna morte rependis, | ||||
| qui vitam letumque regis (nam quidquid ubique | ||||
| 60 | gignit materies, hoc te donante creatur | |||
| debeturque tibi, certisque ambagibus aevi | ||||
| rursus corporeos animae mittuntur in artus), | ||||
| ne pete firmatas pacis dissolvere leges, | ||||
| quas dedimus nevitque colus, neu foedera fratrum | ||||
| 65 | civili converte tuba. Cur impia tollis | |||
| signa? Quid incestis aperis Titanibus auras? | ||||
| Posce Iovem: dabitur coniunx." Vix illa; pepercit | ||||
| erubuitque preces animusque relanguit atrox, | ||||
| quamvis indocilis flecti: ceu turbine rauco | ||||
| 70 | cum gravis armatur Boreas, glacieque nivali | |||
| hispidus et Getica concretus grandine pinnas | ||||
| † flare cupit † pelagus silvas camposque sonoro | ||||
| flamine rapturus; si forte adversus aenos | ||||
| Aeolus obiciat postes, vanescit inanis | ||||
| 75 | impetus et fractae redeunt in claustra procellae. | |||
| Tum Maia genitum, qui fervida dicta reportet, | ||||
| imperat acciri. Cyllenius astitit ales | ||||
| somniferam quatiens virgam tectusque galero. | ||||
| Ipse rudi fultus solio nigraque verendus | ||||
| 80 | maiestate sedet. Squalent inmania foedo | |||
| sceptra situ; sublime caput maestissima nubes | ||||
| asperat et dirae riget inclementia formae; | ||||
| horrorem dolor augebat. Tum talia celso | ||||
| ore tonat (tremefacta silent dicente tyranno | ||||
| 85 | atria; latratum triplicem conpescuit ingens | |||
| ianitor et presso lacrimarum fonte resedit | ||||
| Cocytos tacitisque Acheron obmutuit undis | ||||
| et Phlegethonteae requierunt murmura ripae): | ||||
| "Atlantis Tegeaee nepos, commune profundis | ||||
| 90 | et superis numen, qui fas per limen utrumque | |||
| solus habes geminoque facis commercia mundo, | ||||
| i celer et proscinde Notos et iussa superbo | ||||
| redde Iovi: "Tantumne tibi, saevissime frater, | ||||
| in me iuris erit? Sic nobis noxia vires | ||||
| 95 | cum caelo Fortuna tulit? Num robur et arma | |||
| perdidimus, si rapta dies? An forte iacentes | ||||
| ignavosque putas quod non Cyclopia tela | ||||
| stringimus aut vacuas tonitru deludimus aures? | ||||
| Nonne satis visum quod grati luminis expers | ||||
| 100 | tertia supremae patior dispendia sortis | |||
| informesque plagas, cum te laetissimus ornet | ||||
| signifer et vario cingant splendore Triones, | ||||
| sed thalamos etiam prohibes? Nereia glauco | ||||
| Neptunum gremio complectitur Amphitrite; | ||||
| 105 | te consanguineo recipit post fulmina fessum | |||
| Iuno sinu. Quid enim narrem Latonia furta? | ||||
| Quid Cererem magnamque Themin? Tibi tanta creandi | ||||
| copia; te felix natorum turba coronat. | ||||
| Ast ego deserta maerens inglorius aula | ||||
| 110 | implacidas nullo solabor pignore curas? | |||
| Non adeo toleranda quies. Primordia testor | ||||
| noctis et horrendae stagna intemerata paludis: | ||||
| si dictis parere negas, patefacta ciebo | ||||
| Tartara, Saturni veteres laxabo catenas, | ||||
| 115 | obducam tenebris solem, conpage soluta | |||
| lucidus umbroso miscebitur axis Averno." | ||||
| Vix ea fatus erat, iam nuntius astra tenebat. | ||||
| Audierat mandata pater secumque volutat | ||||
| diversos ducens animos, quae tale sequatur | ||||
| 120 | coniugium Stygiosque velit pro sole recessus. | |||
| Certa requirenti tandem sententia sedit. | ||||
| Aetnaeae Cereri proles optata virebat | ||||
| unica nec tribuit subolem Lucina secundam | ||||
| fessaque post primos haeserunt viscera partus; | ||||
| 125 | infecunda quidem, sed cunctis altior exstat | |||
| matribus et numeri damnum Proserpina pensat. | ||||
| Hanc fovet, hanc sequitur: vitulam non blandius ambit | ||||
| torva parens, pedibus quae nondum proterit arva | ||||
| nec nova lunatae curvavit germina frontis. | ||||
| 130 | Iam vicina toro plenis adoleverat annis | |||
| virginitas, tenerum iam pronuba flamma pudorem | ||||
| sollicitat mixtaque tremit formidine votum. | ||||
| Personat aula procis: pariter pro virgine certant | ||||
| Mars clipeo melior, Phoebus praestantior arcu; | ||||
| 135 | Mars donat Rhodopen, Phoebus largitur Amyclas | |||
| et Delon Clariosque lares; hinc aemula Iuno, | ||||
| hinc poscit Latona nurum. Despexit utrumque | ||||
| flava Ceres raptusque timens (heu caeca futuri!) | ||||
| [commendat Siculis furtim sua pignora terris | ||||
| 140 | infidis Laribus natam commisit alendam] | |||
| aethera deseruit Siculasque relegat in oras | ||||
| ingenio confisa loci. Trinacria quondam | ||||
| Italiae pars una fuit, sed pontus et aetas | ||||
| mutavere situm. Rupit confinia Nereus | ||||
| 145 | victor et abscissos interluit aequore montes | |||
| parvaque cognatas prohibent discrimina terras. | ||||
| Nunc illam socia ruptam tellure trisulco | ||||
| opponit natura mari: caput inde Pachyni | ||||
| respuit Ionias praetentis rupibus iras; | ||||
| 150 | hinc latrat Gaetula Thetis Lilybaeaque pulsat | |||
| brachia consurgens; hinc indignata teneri | ||||
| concutit obiectum rabies Tyrrhena Pelorum. | ||||
| In medio scopulis se porrigit Aetna perustis: | ||||
| Aetna Giganteos numquam tacitura triumphos, | ||||
| 155 | Enceladi bustum, qui saucia terga revinctus | |||
| spirat inexhaustum flagranti vulnere sulphur, | ||||
| et quotiens detractat onus cervice rebelli | ||||
| in dextrum laevumque latus, tunc insula fundo | ||||
| vertitur et dubiae nutant cum moenibus urbes. | ||||
| 160 | Aetnaeos apices solo cognoscere visu, | |||
| non aditu temptare licet. Pars cetera frondet | ||||
| arboribus, teritur nullo cultore cacumen. | ||||
| Nunc vomit indigenas nimbos piceaque gravatum | ||||
| foedat nube diem, nunc motibus astra lacessit | ||||
| 165 | terrificis damnisque suis incendia nutrit. | |||
| Sed quamvis nimio fervens exuberet aestu, | ||||
| scit nivibus servare fidem pariterque favillis: | ||||
| Durescit glacies tanti secura vaporis, | ||||
| arcano defensa gelu fumoque fideli | ||||
| 170 | lambit contiguas innoxia flamma pruinas. | |||
| Quae scopulos tormenta rotant? Quae tanta cavernas | ||||
| vis glomerat? Quo fonte ruit Vulcanius amnis? | ||||
| Sive quod obicibus discurrens ventus opertis | ||||
| offenso rimosa furit per saxa meatu, | ||||
| 175 | dum scrutatur iter, libertatemque reposcens | |||
| putria multivagis populatur flatibus antra; | ||||
| seu mare sulphurei ductum per viscera montis | ||||
| oppressis ignescit aquis et pondera librat. | ||||
| Hic ubi servandum mater fidissima pignus | ||||
| 180 | abdidit, ad Phrygios tendit secura Penates | |||
| turrigeramque petit Cybelen sinuosa draconum | ||||
| membra regens, volucri qui pervia nubila tractu | ||||
| signant et placidis humectant frena venenis: | ||||
| frontem crista tegit, pingunt maculosa virentes | ||||
| 185 | terga notae; rutilum squamis intermicat aurum. | |||
| Nunc spiris Zephyros tranant, nunc arva volatu | ||||
| inferiora secant. Cano rota pulvere labens | ||||
| sulcatam fecundat humum: flavescit aristis | ||||
| orbita: surgentes condunt vestigia culmi; | ||||
| 190 | vestit iter comitata seges. Iam linquitur Aetna | |||
| totaque decrescit refugo Trinacria visu. | ||||
| Heu quotiens praesaga mali violavit oborto | ||||
| rore genas, quotiens oculos ad tecta retorsit | ||||
| talia voce movens: "Salve, gratissima tellus, | ||||
| 195 | quam nos praetulimus caelo: tibi gaudia nostri | |||
| sanguinis et caros uteri commendo labores. | ||||
| Praemia digna manent: nullos patiere ligones | ||||
| et nullo rigidi versabere vomeris ictu; | ||||
| sponte tuus florebit ager; cessante iuvenco | ||||
| 200 | ditior oblatas mirabitur incola messes." | |||
| Sic ait et fulvis tetigit serpentibus Iden. | ||||
| Hic sedes augusta deae templique colendi | ||||
| religiosa silex, densis quam pinus obumbrat | ||||
| frondibus, et nulla lucos agitante procella | ||||
| 205 | stridula coniferis modulatur carmina ramis. | |||
| Terribiles intus thiasi vesanaque mixto | ||||
| concentu delubra gemunt; ululatibus Ide | ||||
| bacchatur; timidas inclinant Gargara silvas. | ||||
| Postquam visa Ceres, mugitum tympana frenant; | ||||
| 210 | conticuere chori; Corybas non inpulit ensem, | |||
| non buxus, non aera sonant blandasque leones | ||||
| summisere iubas. Adytis gavisa Cybele | ||||
| exilit et pronas intendit ad oscula turres. | ||||
| Viderat haec dudum summa speculatus ab arce | ||||
| 215 | Iuppiter ac Veneri mentis penetralia nudat: | |||
| "Curarum, Cytherea, tibi secreta fatebor. | ||||
| Candida Tartareo nuptum Proserpina regi | ||||
| iam pridem decreta dari; sic Atropos urget, | ||||
| sic cecinit longaeva Themis. Nunc matre remota | ||||
| 220 | rem peragi tempus. Fines invade Sicanos | |||
| et Cereris prolem patulis illudere campis, | ||||
| crastina puniceos cum lux detexerit ortus, | ||||
| coge tuis armata dolis, quibus urere cuncta, | ||||
| me quoque saepe soles. Cur ultima regna quiescunt? | ||||
| 225 | Nulla sit immunis regio nullumque sub umbris | |||
| pectus inaccensum Veneri. Iam tristis Erinys | ||||
| sentiat ardores; Acheron Ditisque severi | ||||
| ferrea lascivis mollescant corda sagittis." | ||||
| Adcelerat praecepta Venus iussuque parentis | ||||
| 230 | Pallas et inflexo quae terret Maenala cornu | |||
| addunt se comites. Divino semita gressu | ||||
| claruit, augurium qualis laturus iniquum | ||||
| praepes sanguineo dilabitur igne cometes | ||||
| prodigiale rubens: non illum navita tuto, | ||||
| 235 | non impune vident populi, sed crine minaci | |||
| nuntiat aut ratibus ventos aut urbibus hostes. | ||||
| Devenere locum, Cereris quo tecta nitebant | ||||
| Cyclopum formata manu: stant ardua ferro | ||||
| moenia, ferrati postes, inmensaque nectit | ||||
| 240 | claustra chalybs. Nullum tanto sudore Pyragmon | |||
| nec Steropes construxit opus; non talibus umquam | ||||
| spiravere Notis animae nec flumine tanto | ||||
| incoctum maduit lassa cervice metallum. | ||||
| Atria cingit ebur; trabibus solidatur aenis | ||||
| 245 | culmen et in celsas surgunt electra columnas. | |||
| Ipsa domum tenero mulcens Proserpina cantu | ||||
| inrita texebat rediturae munera matri. | ||||
| Hic elementorum seriem sedesque paternas | ||||
| insignibat acu, veterem qua lege tumultum | ||||
| 250 | discrevit Natura parens et semina iustis | |||
| discessere locis: quidquid leve, fertur in altum; | ||||
| in medium graviora cadunt; incanduit aer; | ||||
| egit flamma polum; fluxit mare; terra pependit. | ||||
| Nec color unus erat: stellas accendit in auro, | ||||
| 255 | ostro fundit aquas. Attollit litora gemmis | |||
| filaque mentitos iam iam caelantia fluctus | ||||
| arte tument. Credas inlidi cautibus algam | ||||
| et raucum bibulis inserpere murmur harenis. | ||||
| Addit quinque plagas: mediam subtegmine rubro | ||||
| 260 | obsessam fervore notat; squalebat inustus | |||
| limes et adsiduo sitiebant stamina sole; | ||||
| vitales utrimque duas, quas mitis oberrat | ||||
| temperies habitanda viris; tum fine supremo | ||||
| torpentes traxit geminas brumaque perenni | ||||
| 265 | foedat et aeterno contristat frigore telas. | |||
| Nec non et patrui pingit sacraria Ditis | ||||
| fatalesque sibi Manes; nec defuit omen; | ||||
| praescia nam subitis maduerunt fletibus ora. | ||||
| Coeperat et vitreis summo iam margine texti | ||||
| 270 | Oceanum sinuare vadis; sed cardine verso | |||
| cernit adesse deas inperfectumque laborem | ||||
| deserit et niveos infecit purpura vultus | ||||
| per liquidas succensa genas castaeque pudoris | ||||
| inluxere faces: non sic decus ardet eburnum, | ||||
| 275 | Lydia Sidonio quod femina tinxerit ostro. | |||
| Merserat unda diem; sparso nox umida somno | ||||
| languida caeruleis invexerat otia bigis, | ||||
| iamque viam Pluto superas molitur ad auras | ||||
| germani monitu. Torvos invisa iugales | ||||
| 280 | Allecto temone ligat, qui pascua mandunt | |||
| Cocyti pratisque Erebi nigrantibus errant | ||||
| stagnaque tranquillae potantes marcida Lethes | ||||
| aegra soporatis spumant oblivia linguis: | ||||
| Orphnaeus crudele micans Cthoniusque sagitta | ||||
| 285 | ocior et Stygii sublimis gloria Nycteus | |||
| armenti Ditisque nota signatus Alastor. | ||||
| Stabant ante fores iuncti saevumque fremebant | ||||
| crastina venturae spectantes gaudia praedae. | ||||
|
|