|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Sol, qui flammigeris mundum conplexus habenis |
||||
| volvis inexhausto redeuntia saecula motu, | ||||
| sparge diem meliore coma, crinemque repexi | ||||
| blandius elato surgant temone iugales | ||||
| 5 | efflantes roseum frenis spumantibus ignis | |||
| iam nova germanis vestigia torqueat annus | ||||
| consulibus, laetique petant exordia menses. | ||||
| Scis genus Auchenium, nec te latuere potentes | ||||
| Amniadae, nam saepe soles ductoribus illis | ||||
| 10 | instaurare vias et cursibus addere nomen | |||
| his neque per dubium pendet Fortuna favorem | ||||
| nec novit mutare vices, sed fixus in omnes | ||||
| cognatos procedit honos. Quemcumque require | ||||
| hac de stirpe virum: certum est de consule nasci. | ||||
| 15 | Per fasces numerantur avi semperque renata | |||
| nobilitate virent, et prolem fata secuntur | ||||
| continuum simili servantia lege tenorem. | ||||
| Nec quisquam procerum temptat, licet aere vetusto | ||||
| floreat et claro cingatur Roma senatu, | ||||
| 20 | se iactare parem, sed prima sede relicta | |||
| Aucheniis de iure licet certare secundo: | ||||
| haud secus ac tacitam Luna regnante per aethram | ||||
| sidereae cedunt acies, cum fratre recusso | ||||
| aemulus adversis flagraverit ignibus orbis; | ||||
| 25 | tum iubar Arcturi languet, tum fulva Leonis | |||
| ira perit, Plaustro iam rara intermicat Arctos | ||||
| indignata tegi, iam caligantibus armis | ||||
| debilis Orion dextram miratur inertem. | ||||
| Quem prius adgrediar? Veteris quis facta Probini | ||||
| 30 | nesciat aut nimias laudes ignoret Olybri? | |||
| Vivit adhuc conpletque vagis sermonibus aures | ||||
| gloria fusa Probi, quam non ventura silebunt | ||||
| lustra nec ignotam rapiet sub nube vetustas. | ||||
| Illum fama vehit trans aequora transque remotas | ||||
| 35 | Tethyos ambages Atlanteosque recessus. | |||
| Audiit et gelido si quem Maeotica pascit | ||||
| sub Iove vel calido si quis coniunctus in axe | ||||
| nascentem te, Nile, bibit. Virtutibus ille | ||||
| Fortunam domuit numquamque levantibus alte | ||||
| 40 | intumuit rebus; sed mens circumflua luxu | |||
| noverat intactum vitio servare rigorem. | ||||
| Hic non divitias nigrantibus abdidit antris | ||||
| nec tenebris damnavit opes; sed largior imbre | ||||
| sueverat innumeras hominum ditare catervas. | ||||
| 45 | Quippe velut denso currentia munera nimbo | |||
| cernere semper erat, populis undare penates | ||||
| adsiduis, intrare inopes, remeare beatos. | ||||
| Praeceps illa manus fluvios superabat Hiberos | ||||
| aurea dona vomens † si quis † tellure revulsa | ||||
| 50 | † sollicitis fodiens miratur collibus aurum: | |||
| quantum stagna Tagi rudibus stillantia venis | ||||
| effluxere decus, quanto pretiosa metallo | ||||
| Hermi ripa micat, quantas per Lydia culta | ||||
| despumat rutilas dives Pactolus harenas. | ||||
| 55 | Non, mihi centenis pateant si vocibus ora | |||
| multifidusque ruat centum per pectora Phoebus, | ||||
| acta Probi narrare queam, quot in ordine gentes | ||||
| rexerit, ad summi quotiens fastigia iuris | ||||
| venerit, Italiae late cum frena teneret | ||||
| 60 | Illyricosque sinus et quos arat Africa campos. | |||
| Sed nati vicere patrem, solique merentur | ||||
| victores audire Probi. Non contigit illi | ||||
| talis honos, prima cum parte viresceret aevi, | ||||
| nec consul cum fratre fuit. Vos nulla fatigat | ||||
| 65 | cura diu maiora petens, non anxia mentem | |||
| spes agit et longo tendit praecordia voto: | ||||
| coepistis quo finis erat. Primordia vestra | ||||
| vix pauci meruere senes, metasque tenetis | ||||
| ante genas dulces quam flos iuvenilis inumbret | ||||
| 70 | oraque ridenti lanugine vestiat aetas. | |||
| Tu, precor, ignarum doceas, Parnasia, vatem, | ||||
| quis deus ambobus tanti sit muneris auctor. | ||||
| Postquam fulmineis inpellens viribus hostem | ||||
| belliger Augustus trepidas laxaverat Alpes | ||||
| 75 | Roma Probo cupiens dignas persolvere grates | |||
| sedula pro natis dominum flexura rogando | ||||
| ire parat. Famuli currum iunxere volantem | ||||
| Impetus horribilisque Metus, qui semper agentem | ||||
| proelia cum fremitu Romam comitantur anhelo, | ||||
| 80 | sive petat Parthos seu cuspide turbet Hydaspen. | |||
| Hic ligat axe rotas; hic sub iuga ferrea nectit | ||||
| cornipedes rigidisque docet servire lupatis. | ||||
| Ipsa, triumphatis quae possidet aethera regnis, | ||||
| adsilit innuptae ritus imitata Minervae. | ||||
| 85 | Nam neque caesariem crinali stringere cultu | |||
| colla nec ornatu patitur mollire retorto; | ||||
| dextrum nuda latus, niveos exerta lacertos, | ||||
| audacem retegit mammam, laxumque coercens | ||||
| mordet gemma sinum; nodus, qui sublevat ensem | ||||
| 90 | album puniceo pectus discriminat ostro. | |||
| Miscetur decori virtus pulcherque severo | ||||
| armatur terrore pudor, galeaeque minaci | ||||
| flava cruentarum praetenditur umbra iubarum, | ||||
| et formidato clipeus Titana lacessit | ||||
| 95 | lumine, quem tota variarat Mulciber arte: | |||
| hic patris Mavortis amor fetusque notantur | ||||
| Romulei; pius amnis inest et belva nutrix; | ||||
| electro Thybris, pueri formantur in auro; | ||||
| fingunt aera lupam; Mavors adamante coruscat. | ||||
| 100 | Iam, simul emissis rapido velocior Euro | |||
| fertur equis, stridunt Zephyri cursuque rotarum | ||||
| saucia dividuis clarescunt nubila sulcis. | ||||
| Nec traxere moras, sed lapsu protinus uno, | ||||
| quem poscunt, tetigere locum, qua fine sub imo | ||||
| 105 | angustant aditum curvis anfractibus Alpes | |||
| claustraque congestis scopulis durissima tendunt, | ||||
| non alia reseranda manu, sed pervia tantum | ||||
| Augusto geminisque fidem mentita tyrannis. | ||||
| Semirutae turres avulsaque moenia fumant; | ||||
| 110 | crescunt in cumulum strages vallemque profundam | |||
| aequavere iugis; stagnant inmersa cruore | ||||
| corpora; turbantur permixto funere Manes. | ||||
| Haud procul exhausto laetus certamine victor | ||||
| caespite gramineo consederat arbore fultus | ||||
| 115 | adclines umeros; dominum gavisa coronat | |||
| terra suum, surguntque toris maioribus herbae. | ||||
| Sudor adhuc per membra calet creberque recurrit | ||||
| halitus et placidi radiant in casside vultus: | ||||
| qualis letifera populatus caede Gelonos | ||||
| 120 | procubat horrendus Getico Gradivus in Haemo; | |||
| exuvias Bellona levat, Bellona tepentes | ||||
| pulvere solvit equos, inmensaque cornus in † hastam | ||||
| porrigitur tremulisqe ferit splendoribus Hebrum. | ||||
| Ut stetit ante ducem discussas Roma per auras, | ||||
| 125 | conscia ter sonuit rupes et inhorruit atrum | |||
| maiestate nemus. Prior hic 'o numen amicum' | ||||
| dux ait 'et legum genetrix longeque regendo | ||||
| circumfusa polo consorsque adiuncta Tonanti, | ||||
| dic agedum, quae causa viae? Cur deseris arces | ||||
| 130 | Ausonias caelumque tuum? Dic, maxima rerum! | |||
| Non ego vel Libycos cessem tolerare vapores | ||||
| Sarmaticosve pati medio sub frigore Coros, | ||||
| si tu, Roma, velis; pro te quascumque per oras | ||||
| ibimus et nulla sub tempestate timentes | ||||
| 135 | solstitio Meroen, bruma temptabimus Histrum'. | |||
| Tum regina refert: 'non me latet, inclute rector, | ||||
| quam tua pro Latio victricia castra laborent, | ||||
| nec quod servitium rursus furiaeque rebelles | ||||
| edomitae paribus sub te cecidere triumphis. | ||||
| 140 | Sed, precor, hoc donum cum libertate recenti | |||
| adicias, si vera manet reverentia nostri. | ||||
| Sunt mihi pubentes alto de semine fratres, | ||||
| pignora cara Probi, festa quos luce creatos | ||||
| ipsa meo fovi gremio. Cunabula parvis | ||||
| 145 | ipsa dedi, cum matris onus Lucina beatum | |||
| solveret et magnos proferrent sidera partus. | ||||
| His ego nec Decios pulchros fortesve Metellos | ||||
| praetulerim, non qui poenum domuere ferocem, | ||||
| Scipiadas Gallisque genus fatale Camillos. | ||||
| 150 | Pieriis pollent studiis multoque redundant | |||
| eloquio; nec desidiis dapibusque paratis | ||||
| indulgere iuvat nec tanta licentia vitae | ||||
| arripit aut mores aetas lasciva relaxat: | ||||
| sed gravibus curis animum sortita senilem | ||||
| 155 | ignea longaevo frenatur corde iuventus. | |||
| Illis, quam propriam ducunt ab origine, sortem | ||||
| oramus praebere velis annique futurum | ||||
| devoveas venientis iter. Non inproba posco, | ||||
| non insueta dabis: domus haec de more requirit. | ||||
| 160 | Adnue: sic nobis Scythicus famuletur Araxes, | |||
| sic Rhenus per utrumque latus, Medisque subactis | ||||
| nostra Semiramiae timeant insignia turres; | ||||
| sic fluat adtonitus Romana per oppida Ganges'. | ||||
| Ductor ad haec: 'Optata iubes ultroque volentem, | ||||
| 165 | diva rogas; non haec precibus temptanda fuissent. | |||
| Usque adeone meam condunt oblivia mentem, | ||||
| ut pigeat meminisse Probi, quo vindice totam | ||||
| vidimus Hesperiam fessasque resurgere gentes? | ||||
| Ante dabunt hiemes Nilum, per flumina damnae | ||||
| 170 | errabunt glacieque niger damnabitur Indus, | |||
| ante Thyesteis iterum conterrita mensis | ||||
| intercisa dies refugos vertetur in ortus, | ||||
| quam Probus a nostro possit discedere sensu'. | ||||
| Dixerat et velox iam nuntius advolat urbem. | ||||
| 175 | Extemplo strepuere chori collesque canoris | |||
| plausibus inpulsi septena voce resultant. | ||||
| Laetatur veneranda parens et pollice docto | ||||
| iam parat auratas trabeas cinctus micantes | ||||
| stamine, quod molli tondent de stipite Seres | ||||
| 180 | frondea lanigerae carpentes vellera silvae, | |||
| et longum tenues tractus producit in aurum | ||||
| filaque concreto cogit squalere metallo. | ||||
| Qualis purpureas praebebat candida vestes | ||||
| numinibus Latona suis, cum sacra redirent | ||||
| 185 | ad loca nutricis iam non errantia Deli, | |||
| illa feros saltus et desolata relinquens | ||||
| Maenala lassato certis venatibus arcu, | ||||
| Phoebus adhuc nigris rorantia tela venenis | ||||
| extincto Pythone ferens -- tunc insula notos | ||||
| 190 | lambit amica pedes ridetque Aegaeus alumnis | |||
| lenior et blando testatur gaudia fluctu --: | ||||
| sic Proba praecipuo natos exornat amictu, | ||||
| quae decorat mundum, cuius Romana potestas | ||||
| fetibus augetur. Credas ex aethere lapsam | ||||
| 195 | stare Pudicitiam, vel sacro ture vocatam | |||
| Iunonem Inachiis oculos advertere templis. | ||||
| Talem nulla refert antiquis pagina libris | ||||
| nec Latiae cecinere tubae nec Graia vetustas. | ||||
| Coniuge digna Probo; nam coetibus extat | ||||
| 200 | femineis, quantum superminet ille maritos. | |||
| Ceu sibi certantes, sexus quid posset uterque, | ||||
| hunc legere torum. Taceat Nereida nuptam | ||||
| Pelion. O duplici fecundam consule matrem | ||||
| felicemque uterum, qui nomina parturit annis! | ||||
| 205 | Ut sceptrum gessere manu membrisque rigentes | |||
| aptavere togas, signum dat summus hiulca | ||||
| nube Pater gratamque facem per inane rotantes | ||||
| prospera vibrati tonuerunt omnia nimbi. | ||||
| Accepit sonitus curvis Tiberinus in antris, | ||||
| 210 | ima valle sedens. Adrectis auribus haesit, | |||
| unde repentinus caeli fragor. Ilicet herbis | ||||
| pallentes thalamos et structa cubilia musco | ||||
| deserit ac Nymphis urnam commendat erilem. | ||||
| Illi glauca nitent hirsuto lumina vultu | ||||
| 215 | caeruleis infecta notis, reddentia patrem | |||
| Oceanum; crispo densantur gramine colla; | ||||
| vertice luxuriat toto crinalis harundo, | ||||
| quam neque fas Zephyris frangi nec sole perustam | ||||
| aestivo candore mori, sed vivida frondet | ||||
| 220 | aequaevum conplexa caput. Taurina levantur | |||
| cornua temporibus raucos sudantia rivos; | ||||
| destillant per pectus aquae; frons hispida manat | ||||
| imbribus; in liquidos fontes se barba repectit. | ||||
| Palla graves umeros velat, quam neverat uxor | ||||
| 225 | Ilia percurrens vitreas sub gurgite telas. | |||
| Est in Romuleo procumbens insula Thybri, | ||||
| qua medius geminas interfluit alveus urbes | ||||
| discretas subeunte freto, pariterque minantes | ||||
| ardua turrigerae surgunt in culmina ripae. | ||||
| 230 | Hic stetit et subitum prospexit ab aggere votum: | |||
| unanimos fratres cuncto stipante senatu | ||||
| ire forum strictasque procul radiare secures | ||||
| atque uno biiuges tolli de limine fasces. | ||||
| Obstipuit visu suspensaque gaudia vocem | ||||
| 235 | oppressam tenuere die; mox inchoat ore: | |||
| 'Respice, si tales iactas aluisse fluentis, | ||||
| Eurota Spartane, tuis. Quid protulit aequum | ||||
| falsus olor, valido quamvis decernere caestu | ||||
| noverit et ratibus saevas arcere procellas? | ||||
| 240 | En nova Ledaeis suboles fulgentior astris, | |||
| ecce mei cives, quorum iam Signifer optat | ||||
| adventum stellisque parat convexa futuris. | ||||
| Iam per noctivagos dominetur Olybrius axes | ||||
| pro Polluce rubens, pro Castore flamma Probini. | ||||
| 245 | Ipsi vela regent, ipsis donantibus auras | |||
| navita tranquillo moderabitur aequore pinum. | ||||
| Nunc pateras libare deis, nunc solvere multo | ||||
| nectare corda libet. Niveos iam pandite coetus, | ||||
| Naides, et totum violis praetexite fontem. | ||||
| 250 | Mella ferant silvae; iam profluat ebrius amnis | |||
| mutatis in vina vadis; iam sponte per agros | ||||
| sudent inriguae spirantia balsama venae. | ||||
| Currat qui sociae roget in convivia mensae | ||||
| indigenas fluvios, Italis quicumque suberrant | ||||
| 255 | montibus Alpinasque bibunt de more pruinas, | |||
| Vulturnusque rapax et Nar vitiatus odoro | ||||
| sulphure tardatusque suis erroribus Ufens | ||||
| et Phaetonteae perpessus damna ruinae | ||||
| Eridanus flavaeque terens querceta Maricae | ||||
| 260 | Liris et Oebaliae qui temperat arva Galaesus. | |||
| Semper honoratus nostris celebrabitur undis | ||||
| iste dies, semper dapibus recoletur opimis'. | ||||
| Sic ait et Nymphae patris praecepta secutae | ||||
| tecta parant epulis ostroque infecta corusco | ||||
| 265 | umida gemmiferis inluxit regia mensis. | |||
| O bene signatum fraterno nomine tempus, | ||||
| o consanguineis felix auctoribus anne, | ||||
| incipe quadrifidum phoebi torquere laborem. | ||||
| Prima tibi procedat hiemps non frigore torpens, | ||||
| 270 | non canas vestita nives, non aspera ventis, | |||
| sed tepido calefacta Noto; ver inde serenum | ||||
| protinus, et liquidi clementior aura Favoni | ||||
| pratis te croceis pingat; te messibus aestas | ||||
| induat, autumnusque madentibus ambiat uvis. | ||||
| 275 | Omni nobilior lustro tibi gloria soli | |||
| contigit, exactum numquam memorata per aevum, | ||||
| germanos habuisse duces; te cuncta loquetur | ||||
| tellus; te variis scribent in floribus Horae, | ||||
| longaque perpetui ducent in saecula fasti. | ||||