|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Praefatio |
||||
| Parvos non aquilis fas est educere fetus | ||||
| ante fidem solis iudiciumque poli. | ||||
| Nam pater, excuso saluit cum germine proles | ||||
| ovaque maternus rupit hiulca tepor, | ||||
| 5 | protinus inplumes convertit ad aethera nidos | |||
| et recto flammas imperat ore pati. | ||||
| Consulit ardentes radios et luce magistra | ||||
| natorum vires ingeniumque probat. | ||||
| Degenerem refugo torsit qui lumine visum, | ||||
| 10 | unguibus hunc saevis ira paterna ferit. | |||
| Exploratores oculis qui pertulit ignes | ||||
| sustinuitque acie nobiliore diem, | ||||
| nutritur volucrumque potens et fulminis heres, | ||||
| gesturus summo tela trisulca Ioui. | ||||
| 15 | Me quoque Pieriis temptatum saepius antris | |||
| audet magna suo mittere Roma deo. | ||||
| Iam dominas aures, iam regia tecta meremur | ||||
| et chelys Augusto iudice nostra sonat. | ||||
Textus |
||||
| Tertia Romulei sumant exordia fasces | ||||
| terque suas ducat bellatrix pompa curules; | ||||
| festior annus eat, cinctusque imitata Gabinos | ||||
| dives Hydaspeis augescat purpura gemmis; | ||||
| 5 | succedant armis trabeae, tentoria lictor | |||
| ambiat et Latiae redeant ad signa secures. | ||||
| Tuque o qui patrium curis aequalibus orbem | ||||
| Eoo cum fratre regis, procede secundis | ||||
| alitibus Phoebique novos ordire meatus, | ||||
| 10 | spes votumque poli, quem primo a limine vitae | |||
| nutrix aula fovet, strictis quem fulgida telis | ||||
| inter laurigeros aluerunt castra triumphos. | ||||
| Ardua privatos nescit Fortuna penates | ||||
| et regnum cum luce dedit. Cognata potestas | ||||
| 15 | excepit Tyrio venerabile pignus in ostro, | |||
| lustravitque tuos aquilis victricibus ortus | ||||
| miles et in mediis cunabula praebuit hastis. | ||||
| Te nascente ferox toto Germania Rheno | ||||
| intremuit, movitque suas formidine silvas | ||||
| 20 | Caucasus et positis numen confessa pharetris | |||
| ignavas Meroe traxit de crine sagittas. | ||||
| Reptasti per scuta puer, regumque recentes | ||||
| exuviae tibi ludus erant, primusque solebas | ||||
| aspera conplecti torvum post proelia patrem, | ||||
| 25 | signa triumphato quotiens flexisset ab Histro | |||
| Arctoa de strage calens, et poscere partem | ||||
| de spoliis, Scythicos arcus aut rapta Gelonis | ||||
| cingula vel iaculum Dacis vel frena Suebis. | ||||
| Ille coruscanti clipeo te saepe volentem | ||||
| 30 | sustulit adridens et pectore pressit anhelo | |||
| intrepidum ferri galeae nec triste timentem | ||||
| fulgur et ad summas tendentem bracchia cristas. | ||||
| Tum sic laetus ait: "Rex o stellantis Olympi, | ||||
| talis perdomito redeat mihi filius hoste, | ||||
| 35 | Hyrcanas populatus opes aut caede superbus | |||
| Assyria, sic ense rubens, sic flamine crebro | ||||
| turbidus et grato respersus pulvere belli, | ||||
| armaque gaviso referat captiva parenti". | ||||
| Mox, ubi firmasti recto vestigia gressu, | ||||
| 40 | non tibi desidias molles nec marcida luxu | |||
| otia nec somnos genitor permisit inertes, | ||||
| sed nova per duros instruxit membra labores, | ||||
| et cruda teneras exercuit indole vires | ||||
| frigora saeva pati, gravibus non cedere nimbis, | ||||
| 45 | aestivum tolerare iubar, tranare sonoras | |||
| torrentum furias, ascensu vincere montes, | ||||
| planitiem cursu, valles et concava saltu, | ||||
| nec non in clipeo vigiles perducere noctes, | ||||
| in galea potare nives, nunc spicula cornu | ||||
| 50 | tendere, nunc glandes Baleari spargere funda. | |||
| Quoque magis nimium pugnae inflammaret amorem, | ||||
| facta tui numerabat avi, quem litus adustae | ||||
| horrescit Libyae ratibusque inpervia Thyle: | ||||
| ille leves Mauros nec falso nomine Pictos | ||||
| 55 | edomuit Scottumque vago mucrone secutus | |||
| fregit Hyperboreas remis audacibus undas | ||||
| et geminis fulgens utroque sub axe tropaeis | ||||
| Tethyos alternae refluas calcavit harenas. | ||||
| Hos tibi virtutum stimulos, haec semina laudum, | ||||
| 60 | Haec exempla dabat. Non ocius hausit Achilles | |||
| semiferi praecepta senis, seu cuspidis artes | ||||
| sive lyrae cantus medicae seu disceret herbas. | ||||
| Interea turbata fides: civilia rursus | ||||
| bella tonant dubiumque quatit discordia mundum. | ||||
| 65 | Pro crimen superum, longi pro dedecus aevi: | |||
| barbarus Hesperias exul possederat urbes | ||||
| sceptraque deiecto dederat Romana clienti. | ||||
| Iam princeps molitur iter gentesque remotas | ||||
| colligit Aurorae, tumidus quascumque pererrat | ||||
| 70 | Euphrates, quas lustrat Halys, quas ditat Orontes: | |||
| turiferos Arabes saltus, vada Caspia Medi, | ||||
| Armenii Phasin, Parthi liquere Niphaten. | ||||
| ardor erat! Quanto flagrabant pectora voto | ||||
| 75 | optatas audire tubas campique cruenta | |||
| tempestate frui truncisque inmergere plantas! | ||||
| Ut leo, quem fulvae matris spelunca tegebat | ||||
| uberibus solitum pasci, cum crescere sensit | ||||
| ungue pedes et terga iubis et dentibus ora, | ||||
| 80 | iam negat inbelles epulas et rupe relicta | |||
| Gaetulo comes ire patri stabulisque minari | ||||
| aestuat et caesi tabum sordere iuvenci. | ||||
| Ille vetat rerumque tibi commendat habenas | ||||
| et sacro meritos ornat diademate crines. | ||||
| 85 | Tantaque se rudibus pietas ostendit in annis, | |||
| sic aetas animo cessit, quererentur ut omnes | ||||
| imperium tibi sero datum. Victoria velox | ||||
| auspiciis effecta tuis. Pugnastis uterque: | ||||
| tu fatis genitorque manu. Te propter et Alpes | ||||
| 90 | invadi faciles cauto nec profuit hosti | |||
| munitis haesisse locis: spes inrita valli | ||||
| concidit et scopulis patuerunt claustra revulsis. | ||||
| Te propter gelidis Aquilo de monte procellis | ||||
| obruit adversas acies revolutaque tela | ||||
| 95 | vertit in auctores et turbine reppulit hastas. | |||
| O nimium dilecte deo, cui fundit ab antris | ||||
| Aeolus armatas hiemes, cui militat aether | ||||
| et coniurati veniunt ad classica venti. | ||||
| Alpinae rubuere nives, et Frigidus amnis | ||||
| 100 | mutatis fumavit aquis turbaque cadentum | |||
| staret, ni rapidus iuvisset flumina sanguis. | ||||
| At ferus inventor scelerum traiecerat altum | ||||
| non uno mucrone latus, duplexque tepebat | ||||
| ensis, et ultrices in se converterat iras | ||||
| 105 | tandem iusta manus. Iam libertate reducta, | |||
| quamvis emeritum peteret Natura reverti | ||||
| numen et auratas astrorum panderet arces, | ||||
| nutaretque oneris uenturo conscius Atlans, | ||||
| distulit Augustus cupido se reddere caelo, | ||||
| 110 | dum tibi pacatum praesenti traderet orbem. | |||
| Nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab oris, | ||||
| inter barbaricas ausus transire cohortes | ||||
| inpavido vultu; linquis Rhodopeia saxa | ||||
| Orpheis animata modis; iuga deseris Oetes | ||||
| 115 | Herculeo damnata rogo; post Pelion intras | |||
| Nerinis inlustre toris; te pulcher Enipeus | ||||
| celsaque Dodone stupuit rursusque locutae | ||||
| in te Chaoniae mouerunt carmina quercus. | ||||
| Illyrici legitur plaga litoris; arva teruntur | ||||
| 120 | Dalmatiae; Phrygii numerantur stagna Timavi. | |||
| Gaudent Italiae sublimibus oppida muris | ||||
| adventu sacrata tuo, summissus adorat | ||||
| Eridanus blandosque iubet mitescere fluctus, | ||||
| et Phaethonteas solitae deflere ruinas | ||||
| 125 | roscida frondosae revocant electra sorores. | |||
| Quanti tum iuvenes, quantae sprevere pudorem | ||||
| spectandi studio matres, puerisque severi | ||||
| certavere senes, cum tu genitoris amico | ||||
| exceptus gremio mediam veherere per urbem, | ||||
| 130 | velaretque pios communis laurea currus! | |||
| Quis non Luciferum roseo cum Sole videri | ||||
| credidit aut iunctum Bromio radiare Tonantem? | ||||
| Floret cristatis exercitus undique turmis, | ||||
| quisque sua te voce canens. Praestringit aena | ||||
| 135 | lux oculos, nudique seges Mavortia ferri | |||
| ingeminat splendore diem. Pars nobilis arcu, | ||||
| pars longe iaculis, pars comminus horrida contis; | ||||
| hi volucres tollunt aquilas, hi picta draconum | ||||
| colla levant, multusque tumet per nubila serpens | ||||
| 140 | iratus stimulante Noto vivitque receptis | |||
| flatibus et vario mentitur sibila tractu. | ||||
| Ut ventum ad sedes, cunctos discedere tectis | ||||
| dux iubet et generum conpellat talibus ultro: | ||||
| "Bellipotens Stilicho, cuius mihi robur in armis, | ||||
| 145 | pace probata fides - quid enim per proelia gessi | |||
| te sine? Quem merui te non sudante triumphum? | ||||
| Odrysium pariter Getico foedavimus Hebrum | ||||
| sanguine, Sarmaticas pariter prostravimus alas | ||||
| Riphaeaque simul fessos porreximus artus | ||||
| 150 | in glacie stantemque rota sulcavimus Histrum -, | |||
| ergo age, me quoniam caelestis regia poscit, | ||||
| tu curis succede meis, tu pignora solus | ||||
| nostra fove: geminos dextra tu protege fratres. | ||||
| Per consanguineos thalamos noctemque beatam, | ||||
| 155 | per taedas, quas ipsa tuo regina levavit | |||
| coniugio sociaque nurum produxit ab aula, | ||||
| indue mente patrem, crescentes derige fetus | ||||
| ut ducis, ut soceri. Iamiam securus ad astra | ||||
| te custode ferar; rupta si mole Typhoeus | ||||
| 160 | prosiliat, vinclis Tityos si membra resolvat, | |||
| si furor Enceladi proiecta mugiat Aetna, | ||||
| opposito Stilichone cadent." Nec plura locutus, | ||||
| sicut erat, liquido signavit tramite nubes | ||||
| ingrediturque globum Lunae limenque relinquit | ||||
| 165 | Arcados et Veneris clementes advolat auras. | |||
| Hinc Phoebi permensus iter flammamque nocentem | ||||
| Gradivi placidumque Iovem, stetit arce suprema, | ||||
| algenti qua zona riget Saturnia tractu. | ||||
| Machina laxatur caeli rutilaeque patescunt | ||||
| 170 | sponte fores. Arctoa parat convexa Bootes, | |||
| Australes reserat portas succinctus Orion, | ||||
| invitantque novum sidus pendentque vicissim | ||||
| quas partes velit ipse sequi, quibus esse sodalis | ||||
| dignetur stellis aut qua regione moveri. | ||||
| 175 | O decus aetherium, terrarum gloria quondam, | |||
| te tuus Oceanus natali gurgite lassum | ||||
| excipit et notis Hispania proluit undis. | ||||
| Fortunate parens, primos cum detegis ortus, | ||||
| aspicis Arcadium; cum te proclivior urges, | ||||
| 180 | occiduum uisus remoratur Honorius ignem; | |||
| et quocumque vagos flectas sub cardine cursus, | ||||
| natorum per regna venis, qui mente serena | ||||
| maturoque regunt iunctas moderamine gentes, | ||||
| saecula qui rursus formant meliore metallo. | ||||
| 185 | Luget Avarities Stygiis innexa catenis | |||
| cumque suo demens expellitur Ambitus auro. | ||||
| Non dominantur opes nec corrumpentia sensus | ||||
| dona valent: emitur sola virtute potestas. | ||||
| Unanimi fratres, quorum mare terraque fatis | ||||
| 190 | debentur, quodcumque manus evasit avitas, | |||
| quod superest patri: vobis iam Mulciber arma | ||||
| praeparat et Sicula Cyclops incude laborat, | ||||
| Brontes innumeris exasperat aegida signis, | ||||
| altum fulminea crispare in casside conum | ||||
| 195 | festinat Steropes, nectit thoraca Pyragmon, | |||
| ignifluisque gemit Lipare fumosa cavernis; | ||||
| vobis Ionia virides Neptunus in alga | ||||
| nutrit equos, qui summa freti per caerula possint | ||||
| ferre viam segetemque levi percurrere motu, | ||||
| 200 | nesciat ut spumas nec proterat ungula culmos. | |||
| Iam uideo Babylona rapi Parthumque coactum | ||||
| non ficta trepidare fuga, iam Bactra teneri | ||||
| legibus et famulis Gangen pallescere ripis | ||||
| gemmatosque humilem dispergere Persida cultus. | ||||
| 205 | Ite per extremum Tanain pigrosque Triones, | |||
| ite per ardentem Libyam, superate vapores | ||||
| solis et arcanos Nili deprendite fontes, | ||||
| Herculeum finem, Bacchi transcurrite metas: | ||||
| vestri iuris erit, quidquid conplectitur axis; | ||||
| 210 | vobis rubra dabunt pretiosas aequora conchas, | |||
| Indus ebur, ramos Panchaia, vellera Seres. | ||||
|
|