|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Redditus imperiis Auster subiectaque rursus |
||||
| alterius convexa poli. Rectore sub uno | ||||
| conspirat geminus frenis communibus orbis. | ||||
|
iunximus Europen Libyae. Concordia fratrum |
||||
| 5 | plena redit. patriis solum quod defuit armis, | |||
| tertius occubuit nati uirtute tyrannus. | ||||
| horret adhuc animus manifestaque gaudia differt, | ||||
| dum stupet et tanto cunctatur credere uoto. | ||||
| Necdum Cinyphias exercitus attigit oras: | ||||
| 10 | iam domitus Gildo. Nullis uictoria nodis | |||
| haesit, non spatio terrae, non obice ponti. | ||||
| congressum, profugum, captum uox nuntiat una, | ||||
| rumoremque sui praeuenit laurea belli. | ||||
| quo, precor, haec effecta deo? robusta uetusque | ||||
| 15 | tempore tam paruo potuit dementia uinei? | |||
| quem ueniens indixit hiems, uer perculit hostem? | ||||
| Exitii iam Roma timens et fessa negatis | ||||
| frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi | ||||
| non solito uultu nec qualis iura Britannis | ||||
| 20 | diuidit aut trepidos summittit fascibus Indos. | |||
| uox tenuis tardique gradus oculique iacentes; | ||||
| interius fugere genae; ieiuna lacertos | ||||
| exedit macies. umeris uix sustinet aegris | ||||
| squalentem clipeum; laxata casside prodit | ||||
| 25 | canitiem plenamque trahit rubiginis hastam. | |||
| attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis | ||||
| procubuit, tales orditur maesta querellas: | ||||
| 'Si mea mansuris meruerunt moenia nasci, | ||||
| Iuppiter, auguriis, si stant inmota Sibyllae | ||||
| 30 | carmina, Tarpeias si necdum respuis arces: | |||
| aduenio supplex, non ut proculcet Araxen | ||||
| consul ouans nostraeue premant pharetrata secures | ||||
| Susa, nec ut rubris aquilas figamus harenis. | ||||
| Haec nobis, haec ante dabas; nunc pabula tantum | ||||
| 35 | Roma precor. miserere tuae, pater optime, gentis; | |||
| extremam defende famem. satiauimus iram, | ||||
| si qua fuit; lugenda Getis et flenda Suebis | ||||
| hausimus. ipsa meos horreret Parthia casus. | ||||
| quid referam morbiue luem tumulosue repletos | ||||
| 40 | stragibus et crebras corrupto sidere mortes, | |||
| aut fluuium per tecta uagum summisque minantem | ||||
| collibus? ingentes uexi submersa carinas | ||||
| remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi. | ||||
| ei mihi, quo Latiae uires urbisque potetas | ||||
| 45 | decidit! in qualem paulatim fluximus umbram! | |||
| armato quondam populo patrumque uigebam | ||||
| consiliis; domui terras hominesque reuinxi | ||||
| legibus; ad solem uictrix utrumque cucurri. | ||||
| postquam iura ferox in se communia Caesar | ||||
| 50 | transtulit et lapsi mores desuetaque priscis | |||
| artibus in gremium pacis seruile recessi, | ||||
| tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere, | ||||
| ut dominam plebem bellatoremque senatum | ||||
| classibus aestiuis alerent geminoque uicissim | ||||
| 55 | litore diuersi conplerent horrea uenti. | |||
| stabat certa salus: Memphis si forte negasset, | ||||
| pensabam Pharium Gaetulis messibus annum. | ||||
| frugiferas certare rates lateque uidebam | ||||
| Punica Niliacis concurrere carbasa uelis. | ||||
| 60 | cum subiit par Roma mihi diuisaque sumpsit | |||
| aequales Aurora togas, Aegyptia rura | ||||
| in partem cessere nouam. spes unica nobis | ||||
| restabat Libyae, quae uix aegreque fouebat, | ||||
| solo ducta Noto, numquam secura futuri, | ||||
| 65 | semper inops, uentique fidem poscebat et anni. | |||
| hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine cadentis | ||||
| autumni. pauido metimur caerula uoto, | ||||
| puppis si qua uenit, si quid fortasse potenti | ||||
| uel pudor extorsit domino uel praeda reliquit. | ||||
| 70 | pascimur arbitrio Mauri, nec debita reddi, | |||
| sed sua concedi iactat gaudetque diurnos | ||||
| ut famulae praebere cibos uitamque famemque | ||||
| librat barbarico fastu uulgique superbit | ||||
| fletibus et tantae suspendit fata ruinae. | ||||
| 75 | Romuleas uendit segetes et possidet arua | |||
| uulneribus quaesita meis. ideone tot annos | ||||
| flebile cum tumida bellum Karthagine gessi? | ||||
| idcirco uoluit contempta luce reuerti | ||||
| Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi? | ||||
| 80 | Incassum totiens lituis naualibus arsit | |||
| Hispanum Siculumque fretum uastataque tellus | ||||
| totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe | ||||
| Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi? | ||||
| scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris, | ||||
| 85 | muro sustinui Martem noctesque cruentas | |||
| Collina pro turre tuli? Gildonis ad usum | ||||
| Karthago ter uicta ruit? hoc mille gementis | ||||
| Italiae clades inpensaque saecula bello, | ||||
| hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebant, | ||||
| 90 | ut Gildo cumularet opes? haurire uenena | |||
| compulimus dirum Syphacem fractumque Metello | ||||
| traximus inmanem Marii sub uincla Iugurtham, | ||||
| et Numidae Gildonis erunt? pro funera tanta, | ||||
| pro labor! in Bocchi regnum sudauit uterque | ||||
| 95 | Scipio; Romano uicistis sanguine, Mauri. | |||
| Ille diu miles populus, qui praefuit orbi, | ||||
| qui trabeas et sceptra dabat, quem semper in armis | ||||
| horribilem gentes, placidum sensere subactae, | ||||
| nunc inhonorus, egens perfert miserabile pacis | ||||
| 100 | supplicium nulloque palam circumdatus hoste | |||
| obsessi discrimen habet. per singula letum | ||||
| inpendet momenta mihi dubitandaque pauci | ||||
| praescribunt alimenta dies. heu prospera fata! | ||||
| quid mihi septenos montes turbamque dedisti | ||||
| 105 | quae paruo non possit ali? felicior essem | |||
| angustis opibus; mallem tolerare Sabinos | ||||
| et Veios; breuior duxi securius aeuum. | ||||
| ipsa nocet moles. utinam remeare liceret | ||||
| ad ueteres fines et moenia pauperis Anci! | ||||
| 110 | sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta | |||
| et Quincti Curiique seges, patriaeque petenti | ||||
| rusticus inferret proprias dictator aristas. | ||||
| Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera Nilum. | ||||
| ast ego, quae terras iuuenis pontumque subegi, | ||||
| 115 | deseror: emeritae iam praemia nulla senectae. | |||
| Di, quibus iratis crevi, succurrite tandem | ||||
| exorate patrem; tuque o quae sponte per altum | ||||
| uecta Palatinis mutasti collibus Idam | ||||
| praelatoque lauas Phrygios Almone leones, | ||||
| 120 | maternis precibus natum iam flecte, Cybele. | |||
| sin prohibent Parcae falsisque elusa uetustas | ||||
| auspiciis, alio saltem prosternite casu | ||||
| et poenae mutate genus. Porsenna reducat | ||||
| Tarquinios; renouet ferales Allia pugnas; | ||||
| 125 | me potius saeui manibus permittite Pyrrhi, | |||
| me Senonum furiis, Brenni me reddite flammis. | ||||
| cuncta fame leviora mihi". Sic fata refusis | ||||
| obticuit lacrimis. mater Cytherea parensque | ||||
| flet Mauors sanctaeque memor Tritonia Vestae, | ||||
| 130 | nec Cybele sicco nec stabat lumine Iuno. | |||
| maerent Indigetes et si quos Roma recepit | ||||
| aut dedit ipsa deos. Genitor iam corda remitti | ||||
| coeperat et sacrum dextra sedare tumultum, | ||||
| cum procul insanis quatiens ululatibus axem | ||||
| 135 | et contusa genas mediis apparet in astris | |||
| Africa: rescissae vestes et spicea passim | ||||
| serta iacent; lacero crinales vertice dentes | ||||
| et fractum pendebat ebur, talique superbas | ||||
| inrupit clamore fores: "Quid, magne, moraris | ||||
| 140 | Iuppiter, avulso nexu pelagique solutis | |||
| legibus iratum populis inmittere fratrem? | ||||
| Mergi prima peto; veniant praerupta Pachyno | ||||
| aequora, laxatis subsidant Syrtibus urbes. | ||||
| Si mihi Gildonem nequeunt abducere fata, | ||||
| 145 | me rape Gildoni. Felicior illa perustae | |||
| pars Libyae, nimio quae se munita calore | ||||
| defendit tantique vacat secura tyranni! | ||||
| Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi | ||||
| me quoque limes agat; melius deserta iacebo | ||||
| 150 | vomeris impatiens. pulsis dominentur aratris | |||
| dipsades et sitiens attollat glaeba cerastas. | ||||
| Quid me temperies iuvit? Quid mitior aether? | ||||
| Gildoni fecunda fui. Iam solis habenae | ||||
| bis senas torquent hiemes, cervicibus ex quo | ||||
| 155 | haeret triste iugum. Nostris iam luctibus ille | |||
| consenuit regnumque sibi tot vindicat annos, | ||||
| atque utinam regnum! Privato iure tenemur | ||||
| exigui specie fundi. Quod Nilus et Atlans | ||||
| dissidet, occiduis quod Gadibus arida Barce | ||||
| 160 | quodque Paraetonio secedit litore Tinge, | |||
| hoc sibi transcribit proprium. Pars tertia mundi | ||||
| unius praedonis ager. Distantibus idem | ||||
| inter se vitiis cinctus: quodcumque profunda | ||||
| traxit avaritia, luxu peiore refundit. | ||||
| 165 | Instat terribilis vivis, morientibus heres, | |||
| virginibus raptor, thalamis obscaenus adulter. | ||||
| Nulla quies: oritur praeda cessante libido; | ||||
| divitibusque dies et nox metuenda maritis. | ||||
| Quisquis vel locuples pulchra vel coniuge notus, | ||||
| 170 | crimine pulsatur falso; si crimina desunt, | |||
| accitus conviva perit. Mors nulla refugit | ||||
| artificem: varios sucos spumasque requirit | ||||
| serpentum virides et adhuc ignota novercis | ||||
| gramina. Si quisquam vultu praesentia damnet | ||||
| 175 | liberiusve gemat, dapibus crudelis in ipsis | |||
| emicat ad nutum stricto mucrone minister. | ||||
| Fixus quisque toro tacita formidine libat | ||||
| carnifices epulas incertaque pocula pallens | ||||
| haurit et intentos lateri circumspicit enses. | ||||
| 180 | Splendet Tartareo furialis mensa paratu, | |||
| caede madens, atrox gladio, suspecta veneno. | ||||
| Ut vino calefacta Venus, tum saevior ardet | ||||
| Luxuries, mixtis redolent unguenta coronis. | ||||
| Crinitos inter famulos pubemque canoram | ||||
| 185 | orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis | |||
| adridere viris. Phalarin tormentaque flammae | ||||
| profuit et Siculi mugitus ferre iuvenci | ||||
| quam tales audire choros. Nec damna pudoris | ||||
| turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque | ||||
| 190 | fastidita datur. Media Karthagine ductae | |||
| barbara Sidoniae subeunt conubia matres; | ||||
| Aethiopem nobis generum, Nasamona maritum | ||||
| invenit; exterret cunabula discolor infans. | ||||
| His fretus sociis ipso iam principe maior | ||||
| 195 | incedit; peditum praecurrunt agmina longe; | |||
| circumdant equitum turmae regesque clientes, | ||||
| quos nostris ditat spoliis. Proturbat avita | ||||
| quemque domo; veteres detrudit rure colonos. | ||||
| Exiliis dispersa feror. Numquamne reverti | ||||
| 200 | fas erit errantesque solo iam reddere cives?" | |||
| Iret adhuc in verba dolor, ni Iuppiter alto | ||||
| coepisset solio (voces adamante notabat | ||||
| Atropos et Lachesis iungebat stamina dictis): | ||||
| "Nec te, Roma, diu nec te patiemur inultam, | ||||
| 205 | Africa. Communem prosternet Honorius hostem. | |||
| Pergite securae. Vestrum vis nulla tenorem | ||||
| separat et soli famulabitur Africa Romae". | ||||
| Dixit et adflavit Romam meliore iuventa. | ||||
| Continuo redit ille vigor seniique colorem | ||||
| 210 | mutavere comae. Solidatam crista resurgens | |||
| erexit galeam clipeique recanduit orbis | ||||
| et levis excussa micuit rubigine cornu, | ||||
| Umentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus | ||||
| frena regens tacito volvebat sidera curru. | ||||
| 215 | Iam duo divorum proceres, maiorque minorque | |||
| Theodosii, pacem laturi gentibus ibant, | ||||
| qui Iovis arcanos monitus mandataque ferrent | ||||
| fratribus et geminis sancirent foedera regnis: | ||||
| sic cum praecipites artem vicere procellae | ||||
| 220 | adsiduoque gemens undarum verbere nutat | |||
| descensura ratis, caeca sub nocte vocati | ||||
| naufraga Ledaei sustentant vela Lacones. | ||||
| Circulus ut patuit Lunae, secuere meatus | ||||
| diversos: Italas senior tendebat in oras; | ||||
| 225 | at pater, intrantem Pontum qua Bosporos artat, | |||
| Arcadii thalamis urbique inlapsus Eoae. | ||||
| Quem simul ut vidit natus (nam clara nitebat | ||||
| Cynthia), permixto tremuerunt gaudia fletu, | ||||
| conplexuque fovens quos non speraverat artus | ||||
| 230 | "O mihi post Alpes nunc primum reddite" dixit, | |||
| "unde tuis optatus ades? Da tangere dextram, | ||||
| qua gentes cecidere ferae. Quis tale removit | ||||
| praesidium terris? Ut te mortalia pridem | ||||
| inplorant longeque pium fortemque requirunt!". | ||||
| 235 | Cui pater in tales rupit suspiria voces: | |||
| "Hoc erat? In fratres medio discordia Mauro | ||||
| nascitur et mundus germanaque dissidet aula? | ||||
| Gildonisne salus tanti sit palma furoris? | ||||
| Scilicet egregius morum magnoque tuendus | ||||
| 240 | et cuius meritis pietas infracta recedat! | |||
| +in primo genitore vide+ civile calebat | ||||
| discidium, dubio stabant Romana sub ictu: | ||||
| quis procul Armenius vel quis Maeotide ripa | ||||
| rex ignotus agit, qui me non iuvit euntem? | ||||
| 245 | Auxilio fovere Getae, venere Geloni. | |||
| Solus at hic non puppe data, non milite misso | ||||
| subsedit fluitante fide. Si signa petisset | ||||
| obvia, detecto summissius hoste dolerem: | ||||
| restitit in speculis fati turbaque reductus | ||||
| 250 | libravit geminas eventu iudice vires | |||
| ad rerum momenta cliens seseque daturus | ||||
| victori: fortuna simul cum Marte pependit. | ||||
| O si non cupidis essem praereptus ab astris! | ||||
| Exemplum sequerer Tulli laniandaque dumis | ||||
| 255 | inpia diversis aptarem membra quadrigis. | |||
| Germani nunc usque tui responsa colebat: | ||||
| en iterum calcat. Tali te credere monstro | ||||
| post patrem fratremque paras? Sed magna rependit | ||||
| inque tuam sortem numerosas transtulit urbes. | ||||
| 260 | Ergo fas pretio cedet? Mercede placebit | |||
| seditio? Taceo laesi quod transfuga fratris, | ||||
| quod levis ingenio. Quamvis discrimine summo | ||||
| proditor adportet suspensa morte salutem, | ||||
| numquam gratus erit. Damnamus luce reperta | ||||
| 265 | perfidiam nec nos patimur committere tali. | |||
| Hoc genus emptori cives cum moenibus offert, | ||||
| hoc vendit patriam. Plerique in tempus abusi, | ||||
| mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus | ||||
| oppida; Pellaeo libertas concidit auro. | ||||
| 270 | Romani scelerum semper sprevere ministros. | |||
| Noxia pollicitum domino miscere venena | ||||
| Fabricius regi nudata fraude remisit, | ||||
| infesto quem Marte petit, bellumque negavit | ||||
| per famuli patrare nefas, ductosque Camillus | ||||
| 275 | trans murum pueros obsessae reddidit urbi. | |||
| Traduntur poenis alii, cum proelia solvant; | ||||
| hic manet ut moveat? Quod respuit alter in hostem, | ||||
| suscipis in fratrem? Longi pro dedecus aevi! | ||||
| Cui placet, Australes Gildo condonat habenas | ||||
| 280 | tantaque mutatos sequitur provincia mores. | |||
| Quaslibet ad partes animus nutaverit anceps, | ||||
| transfundit secum Libyam refluumque malignus | ||||
| commodat imperium. Mauri fuit Africa munus. | ||||
| Tollite Massylas fraudes, removete bilingues | ||||
| 285 | insidias et verba soli spirantia virus. | |||
| Ne consanguineis certetur comminus armis, | ||||
| ne, precor. Haec trucibus Thebis, haec digna Mycenis; | ||||
| in Mauros hoc crimen eat. Quid noster iniquum | ||||
| molitur Stilicho? Quando non ille iubenti | ||||
| 290 | paruit? An quisquam nobis devinctior extat? | |||
| Ut sileam varios mecum quos gesserit actus, | ||||
| quae vidi post fata loquar. Cum divus abirem, | ||||
| res inconpositas (fateor) tumidasque reliqui. | ||||
| Stringebat vetitos etiamnum exercitus enses | ||||
| 295 | Alpinis odiis, alternaque iurgia victi | |||
| victoresque dabant. Vix haec amentia nostris | ||||
| excubiis, nedum puero rectore quiesset. | ||||
| Heu quantum timui vobis, quid libera tanti | ||||
| militis auderet moles, cum patre remoto | ||||
| 300 | ferveret iam laeta novis. dissensus acerbus | |||
| sed gravior consensus erat. Tunc ipse paterna | ||||
| successit pietate mihi tenerumque rudemque | ||||
| fovit et in veros eduxit principis annos, | ||||
| Rufinumque tibi, quem tu tremuisse fateris, depulit. | ||||
| 305 | Hunc solum memorem solumque fidelem | |||
| experior. Volui si quid, dum vita maneret, | ||||
| aut visus voluisse, gerit; venerabilis illi | ||||
| ceu praesens numenque vocor. Si tanta recusas, | ||||
| at soceri reverere faces, at respice fratris | ||||
| 310 | conubium pignusque meae regale Serenae; | |||
| debueras etiam fraternis obvius ire | ||||
| hostibus, ille tuis. Quae gens, quis Rhenus et Hister | ||||
| nos opibus iunctos conspirantesque tulisset? | ||||
| Sed tantum permitte cadat: nil poscimus ultra. | ||||
| 315 | Ille licet sese praetentis Syrtibus armet | |||
| oppositoque Atlante tegat, licet arva referta | ||||
| anguibus et solis medios obiecerit aestus, | ||||
| novi consilium, novi Stilichonis in omnes | ||||
| aequalem casus animum: penetrabit harenas, | ||||
| 320 | inveniet virtute viam.' Sic divus et inde | |||
| sic natus: 'iussis, genitor, parebitur ultro. amplector praecepta libens, nec carior alter cognato Stilichone mihi. Commisa profanus ille luat; redeat iam tutior Africa fratri'. |
||||
| 325 | talia dum longo se cum sermone retexunt, | |||
| Hesperiam pervenit avus castumque cubile ingreditur, Tyrio quo fusus Honorius ostro carpebat teneros Maria cum coniuge somnos. adsistit capiti; tum sic per somnia fatur: |
||||
| 330 | 'tantane devictis tumuit dementia Mauris, | |||
| care nepos? Iterum post me coniurat in arma progenies vaesana Iubae bellumque resumit victoris cum stirpe sui? Firmumne iacentem obliti Libyam nostro sudore receptam |
||||
| 335 | rursus habent? Ausus Latio contendere Gildo | |||
| germani nec fata timet? Nunc ire profecto, nunc vellem notosque senex ostendere vultus: nonne meam fugiet Maurus cum viderit umbram? quid dubitas? Exurge toris, invade rebellem, |
||||
| 340 | captivum mihi redde meum. Desiste morari. | |||
| hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe noster erit, semper pallebit regia Bocchi. Iungantur spoliis Firmi Gildonis opima; exornet geminos Maurusia laurea currus; |
||||
| 345 | una domus totiens una de gente triumphet. | |||
| di bene, quod tantis interlabentibus annis servati Firmusque mihi frater que nepoti'. Dixit et adflatus vicino sole refugit. At iuvenem stimulis inmanibus aemula virtus |
||||
| 350 | exacuit; iam puppe vehi, iam stagna secare | |||
| fervet et absentes inuadere cuspide Mauros. tum iubet acciri socerum dextramque vocato conserit et, quae sit potior sententia, quaerit: 'per somnos mihi, sancte pater, iam saepe futura |
||||
| 355 | panduntur multaeque canunt praesagia noctes. | |||
| namque procul Libycos uenatu stringere saltus et iuga rimari canibus Gaetula uidebar. maerebat regio saeui uastata leonis incursu; pecudum strages passim que iuuenci |
||||
| 360 | semineces et adhuc infecta mapalia tabo | |||
| sparsa que sanguineis pastorum funera campis. adgredior latebras monstri mirum que relatu conspicio: dilapsus honos, ceruice minaces defluxere iubae; fractos inglorius armos |
||||
| 365 | supposuit seruile gemens; iniecta que uincla | |||
| unguibus et subitae collo sonuere catenae. nunc etiam paribus se cum certare tropaeis hortator me cogit auus. quonam usque remoti cunctamur? decuit pridem conplere biremes |
||||
| 370 | et pelagi superare minas. transmittere primus |
|||
| ipse paro; quaecumque meo gens barbara nutu stringitur, adueniat: Germania cuncta feratur nauibus et socia comitentur classe Sygambri. pallida translatum iam sentiat Africa Rhenum. |
||||
| 375 | an patiar tot probra sedens iuuenis que relinquam |
|||
| quae tenui rexi que puer? bis noster ad Alpes alterius genitor defensum regna cucurrit: nos praedae faciles insultandi que iacemus?' finierat. Stilicho contra cui talia reddit: |
||||
| 380 | 'aduersi ne tubam princeps dignabere Mauri? | |||
| auferet ignauus clari solacia leti, te bellante mori? decernet Honorius inde, hinc Gildo? prius astra chaos miscebit Auerno. uindictam mandasse sat est; plus nominis horror |
||||
| 385 | quam tuus ensis aget. minuit praesentia famam. | |||
| 390 | ||||
|
|